Byli małżonkowie mają prawo żądać po rozwodzie od siebie wsparcia finansowego w postaci alimentów. Prawo do ewentualnych świadczeń po rozstaniu, zakres oraz okres jego trwania determinuje wina za rozpad małżeństwa. Przedmiotowa kwestia została unormowana w art. 60 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 5 marca 1964 roku, Nr 9, poz. 59).
Alimentów uprawniony małżonek może domagać się już w pozwie rozwodowym, bądź w toku sprawy rozwodowej – ustnie na rozprawie albo na piśmie. Żądanie przyznania alimentów można zgłosić również po zapadnięciu wyroku orzekającego rozwód, zwłaszcza gdy uzasadnia to zmiana sytuacji życiowej jednego lub obojga byłych małżonków.
Wyróżnić można dwa rodzaje obowiązków alimentacyjnych: zwykły obowiązek alimentacyjny i rozszerzony obowiązek alimentacyjny.
Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 60 § 1 k.r.o. „Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego”. Powyższe oznacza, iż roszczenia alimentacyjnego tzw. zwykłego może domagać się rozwiedziony małżonek:
– który, nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, albo wina była po stronie obojga stron,
– będący w niedostatku,
– w zakresie obowiązku alimentacyjnego obejmującego środki utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom, w tym możliwościom zarobkowym i majątkowym małżonka zobowiązanego.
Pojęcie niedostatku zinterpretował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lipca 2000 r. (I CKN 226/00) wskazując, iż w niedostatku pozostaje nie tylko taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, lecz także taki, którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone. Tym samym można uznać, że w niedostatku znajduje się osoba, która własnymi siłami nie ma możliwości zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w określonej części. Usprawiedliwione potrzeby natomiast w skrócie można określić jako potrzeby dotyczące mieszkania, wyżywienia, odzieży, leczenia, pielęgnacji w chorobie itp.
Zwykły obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem 5 lat od daty uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Sąd może jednak ze względu na wyjątkowe okoliczności, na żądanie uprawnionego przedłużyć w/w termin. Obowiązek ten ulegnie również wygaśnięciu z chwilą zawarcia nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego do alimentów.
Z rozszerzonym obowiązkiem alimentacyjnym (art. 60 § 2 kro) mamy do czynienia wówczas, gdy rozwód orzeczony został z wyłącznej winy jednego z małżonków. Jeśli rozwód spowodował istotne pogorszenie sytuacji materialnej niewinnego małżonka, sąd na wniosek małżonka niewinnego może orzec, iż małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w stosownym zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie był w niedostatku. Podkreślić należy, iż małżonkowi, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia nigdy nie przysługuje prawo żądania alimentów od małżonka niewinnego.
Rozszerzony obowiązek alimentacyjny ustanawiany jest bez ograniczenia czasowego i wygasa dopiero w momencie zawarcia przez małżonka niewinnego nowego małżeństwa albo w przypadku, gdy odpadną przesłanki tego obowiązku.