Prokura łączna jak sama nazwa wskazuje to prokura udzielona kilku osobom łącznie, a polega ona na wspólnym składaniu oświadczeń woli w imieniu reprezentowanego przedsiębiorcy. Reprezentacja przez prokurenta łącznego wymaga współdziałania co najmniej dwóch osób – należycie umocowanych przez przedsiębiorcę.
Dla ustanowienia prokury łącznej konieczne jest wskazanie co najmniej dwóch osób, które będą pełniły funkcje prokurentów oraz sposobu jej wykonywania. Przedsiębiorca ma obowiązek ujawnić w rejestrze przedsiębiorców KRS, iż udzielona prokura jest prokurą łączną – zaniedbanie tego obowiązku spowoduje skuteczność czynności podjętych samodzielnie z tym prokurentem przez kontrahenta działającego w dobrej wierze (wiara publiczna wpisów w KRS). W tej sytuacji przedsiębiorca nie będzie się mógł bronić podmiot ten nie może zasłaniać się wobec osoby trzeciej działającej w dobrej wierze zarzutem, że dane te nie są prawdziwe, jeżeli zaniedbał wystąpić niezwłocznie z wnioskiem o sprostowanie, uzupełnienie lub wykreślenie wpisu.
W dniu 31 stycznia 2015 r. Sąd Najwyższy – jak się wydaje – ostatecznie rozstrzygnął wywołującą rozbieżności w orzecznictwie (czasem nawet w obrębie jednego sądu) kwestię dopuszczalności ustanowienia prokury łącznej z członkiem zarządu (tzw. „prokury łącznej niewłaściwej”) w spółkach kapitałowych.
Zgodnie z podjętą na wniosek Pierwszego Prezesa uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego: „niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko z członkiem zarządu”.
Prokura łączna niewłaściwa była popularnym w praktyce obrotu rozwiązaniem, gdyż pozwalała ona sprawować członkom zarządu spółki pełną kontrolę nad działaniami prokurenta. Należy przypomnieć, że zakres uprawnień prokurenta jest bardzo szeroki. Prokura upoważnia bowiem do dokonywania w imieniu przedsiębiorcy wszelkich czynności sądowych i pozasądowych za wyjątkiem zbycia przedsiębiorstwa, oddania go do czasowego korzystania oraz zbywania i obciążania nieruchomości.
Spór wokół instytucji prokury łącznej niewłaściwej od lat dzielił środowisko prawnicze. Krytycy instytucji prokury łącznej niewłaściwej wskazywali na art. 1091 §2 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich. Zwolennicy natomiast twierdzili, że zakaz ten odnosi się do zakresu przedmiotowego prokury i nie wpływa na jej zakres podmiotowy. Obie strony przytaczały również szereg innych, mniej lub bardziej przekonujących argumentów.
Nie wchodząc jednak w rozważania dogmatyczne warto zastanowić się, jakie będą praktyczne konsekwencje uchwały Sądu Najwyższego.
Co z już ustanowionymi w ten sposób prokurentami?
Jest jeszcze za wcześnie, żeby rozstrzygnąć tę kwestię, gdyż nie wiadomo czy i jak Sąd Najwyższy odniesie się do niej w uzasadnieniu uchwały.
Kwestią otwartą w szczególności pozostaje to, czy sądy rejestrowe będą wzywać spółki do aktualizacji wpisów prokury łącznej „niewłaściwej” w KRS.
W praktyce powstają też m.in. wątpliwości, czy jest niezbędne wystawienie przez spółkę nowego dokumentu stwierdzającego udzielenie prokury, nieprzewidującego obowiązku łącznej reprezentacji z członkiem zarządu. Choć można twierdzić, że prokurent działający dotychczas na podstawie prokury łącznej niewłaściwej po stwierdzeniu niedopuszczalności tego rodzaju ograniczenia mógłby dokonywać czynności reprezentacji samodzielnie jako prokurent samoistny.
Wydaje się jednak, że należy również uwzględnić interes Spółki, a także treść dokumentu obejmującego udzieloną prokurę i postarać się odpowiedzieć na pytanie, czy bez zakwestionowanego przez Sąd Najwyższy ograniczenia, prokura danej osobie zostałaby udzielona jako prokura samoistna. Nie można także całkowicie wykluczyć interpretacji kwestionującej ważność dokumentu prokury udzielonego dotychczas w ramach prokury łącznej niewłaściwej. W niektórych skrajnych przypadkach można sobie nawet wyobrazić próby kwestionowania ważności i skuteczności czynności prawnych dokonanych przez reprezentowaną w ten sposób spółkę.
Warto też uwzględnić możliwość odwrotnej interpretacji, która, gdyby trzymać się jej konsekwentnie, w pewnych przypadkach mogłaby nawet prowadzić do podważenia skuteczności czynności prawnych dokonanych przez reprezentowaną w ten sposób spółkę.
Wydaje się, że, aby w przyszłości uniknąć problemów związanych z nie do końca jasnymi konsekwencjami omawianej uchwały, spółki, w których prokura łączna niewłaściwa została ustanowiona, powinny rozważyć dostosowanie treści dokumentów stwierdzających udzielenie prokury do wykładni zaprezentowanej przez Sąd Najwyższy. Zasadne wydaje się również złożenie odpowiedniego zgłoszenia aktualizacyjnego do sądu rejestrowego.
Czy prokurent może więcej niż członek zarządu?
Ciekawą konsekwencją omawianej uchwały Sądu Najwyższego może być m.in. to, że w niektórych spółkach prokurenci, dotychczas ograniczeni obowiązkiem uzyskania kontrasygnaty członka zarządu, w wyniku omawianej uchwały uzyskają de facto większy zakres swobody działania niż poszczególni członkowie zarządu związani obowiązkiem łącznej reprezentacji. Kodeks spółek handlowych w spółkach kapitałowych, w których występuje zarząd wieloosobowy, wyraźnie dopuszcza możliwość zastrzeżenia, że członkowie zarządu nie będą samodzielnie uprawnieni do jej reprezentowania, ale tylko działając z drugim członkiem zarządu lub właśnie z prokurentem.
Celem ustanowienia prokury łącznej z członkiem zarządu („niewłaściwej”) w takich spółkach m.in. było to, aby prokurent nie miał większej swobody w zakresie reprezentacji spółki niż członkowie zarządu. Zakładając jednak, że prokura pozostaje w mocy, a jedynie nie wywołuje skutków w zakresie przewidującym obowiązek łącznego działania z członkiem zarządu, prokurent – w przeciwieństwie do członków zarządu – będzie mógł samodzielnie reprezentować spółkę. Warto przypomnieć, że prokurenci nie ponoszą analogicznej do członków zarządu odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jak ta przewidziana w art. 299 Kodeksu spółek handlowych.
Wyjściem z tej sytuacji może być ustanowienie w takich spółkach prokury łącznej (obowiązek współdziałania dwóch prokurentów łącznie), ograniczenie zakresu umocowania prokurenta (do prokury oddziałowej) lub zmiana sposobu reprezentacji przez zarząd na reprezentację jednoosobową.
