Pacta sunt servanda – instytucja wywodząca się z prawa rzymskiego, pierwotnie tylko w zakresie cywilistyki, lecz dzisiaj na tej zasadzie opierają się wszelkie węzły prawne. Reguła wbita już mocno w społecznej świadomości prawnej, jednak zachodzą momenty, w których liberalizuje się jej ścisłą egzekucję. Takim momentem jest okres pandemii, który zmienił relacje między stronami umów, niejednokrotnie pozbawiając ich – umów – sensu dla jednej lub obu stron. Z pomocą przychodzą mechanizmy prawne, które mogą występować zarówno w kodeksach i innych obowiązujących przepisach, jak i mieszczą się w drugiej szeroko pojętej regule swobody zawierania (i ustalania) umów. Okres ten zmusił wielu do szukania wyjścia z trudnej sytuacji gospodarczej, w której umowa już nie tylko nie była konieczna, ale i stawała się ciężarem. Poniżej przytaczam kilka punktów, które pomogą przy zmianie lub rozwiązaniu umowy w wyjątkowych i zwykłych sytuacjach gospodarczych.
1) Umowa
Przede wszystkim najskuteczniejszą podstawą do obniżenia świadczeń związanych z samą umową jest oczywiście zapis w kontrakcie odnoszący się do danej sytuacji lub przedstawiający warunki, po których spełnieniu, może dojść do obniżenia opłaty wynikającej z umowy. Jeśli występują takie zapisy dot. możliwości lub zdarzeń, które zobowiązywałyby do dokonania zmiany wysokości świadczenia albo stanowiły podstawę do takiego wnioskowania, stanowi to najbezpieczniejszy punkty wyjścia do podejmowanej kwestii. W związku z tym zapisy takie powinny być zamieszczane w umowie niezależnie od bezpieczeństwa i stabilizacji gospodarczej w jakiej podpisuje się umowę ze stroną.
2) Kodeks cywilny
Klauzula rebus sic stantibus
Kodeks cywilny przewidział klauzulę, która pozwala wystąpić na jej podstawie stronie do zmiany wysokości świadczenia lub zmiany generalnie zobowiązania. Strona umowy może wystąpić o sądową zmianę zobowiązania, jeśli zaistnieją nadzwyczajne zmiany okoliczności. Zgodnie z art. 3571 warunkiem jest:
* nadzwyczajna zmiana stosunków,
* zmiana ta powoduje nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia albo grozi jednej ze stron rażącą stratą,
* strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie, przy czym istotny jest brak przewidzenia nie tyle samej zmiany stosunków, co jej wpływu na zobowiązanie.
Sąd w przypadku wystąpienia ww. przesłanek może, lecz nie mumsi zdecydować o zmianie świadczenia, poprzez:
* oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania (w szczególności wyznaczyć nowy termin czy miejsce świadczenia),
* zmianę wysokości świadczenia każdej ze stron,
* rozwiązanie umowy.
Instytucja ta z reguły jest stosowana powściągliwie przez sądy, głównie ze względu na skutki prawne jakie taka zmiana tworzy oraz niechęć co do ingerencji w zasadę swobody zawierania umów. W przypadku aktualnej sytuacji gospodarczej, ze względu na tymczasowość okoliczności ekonomicznych oraz trudność w wykazaniu rażącej straty, rozstrzygnięcie sądowe w danej kwestii może być problematyczne.
3) Ustawy w ramach tarczy antykryzysowej
Ustawodawca na w okresie ostatnich miesięcy dokonywał wielu zmian legislacyjnych, które miały wspomóc przedsiębiorców. Zmiany te były nakierowane na utrzymanie stosunków prawnych po to, by po okresie pandemii gospodarka mogła szybciej wrócić do optymalnej kondycji. Ustawodawca nie przewidział jednak w pakiecie tarczy obligatoryjnej zmiany czynszów czy opłat wynikających z umowy. Odniesiono się jedynie do kwestii związanych z wypowiedzeniem, przedłużaniem umów najmu oraz obniżenie czynszu, jednak odnośnie tego ostatniego, tylko względem przedsiębiorców prowadzących działalność w obiektach handlowych powyżej 2000m2 (art. 15ze).
Stronom zawsze przysługuje możliwość negocjacji umów. Ich utrzymanie najczęściej leży w interesie obu stron umowy. Przysługujące opcja wysunięcia własnych propozycji zmian w ramach partnerskiej współpracy jest w związku z tym najprostszym rozwiązaniem, lecz wymaga kompromisu i negocjacji. Propozycje mogą odnosić się do czasu abolicji, wysokość świadczenia lub do obu tych czynników na raz. Decyzja ta często więc będzie jedynie decyzją biznesową.
