Samozatrudnienie – działalność gospodarcza czy stosunek pracy

Kolejny raz spotkałam się z problemem co do interpretacji charakteru prawnego tzw. samozatrudnienia. Przy zawieraniu umowy, pracownik (tak nazwijmy tę osobę, dla ułatwienia opisu sytuacji, nie przesądzając jeszcze czy pracownikiem był, czy tez nie) – osoba prowadząca własną działalność gospodarczą, zgodził się, a wręcz wyszedł z inicjatywą, świadczenia usług na podstawie tzw. samozatrudnienia. Pracodawca – spółka kapitałowa, wyraziła na taką formułę zgodę i strony zaczęły kilkuletnią współpracę. W czasie tej współpracy pracownik świadczył usługi w siedzibie spółki, na jej sprzęcie, codziennie i w godzinach dość swobodnych, ale jednak ramowo zgodnych z czasem pracy pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Za świadczone usługi pracownik wystawiał co miesiąc faktury VAT. Po kilku latach spółka postanowiła zakończyć współpracę i jakież było zdziwienie zarządu, gdy pracownik – samozatrudniony, złożył pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Niestety dość długo zajęło mi tłumaczenie zarządowi, że mniej ważne jest to jaka została zawarta umowa i jakie były wystawiane dokumenty rozliczeniowe, a najważniejsze jest czy świadczenie usług nosiło znamiona – cechy stosunku pracy.
Jak pokazuje ostatnie orzecznictwo Sądu Najwyższego nawet osoba prowadząca własną działalność gospodarczą może być pracownikiem świadczącym pracę na podstawie umowy o pracę. Decydujące kwestie, na które zwrócił uwagę Sąd Najwyższy to okoliczności:
 w jakich godzinach była wykonywana praca (z góry ustalonych, przestrzeganych i kontrolowanych), czy np. pracownik usprawiedliwiał nieobecności,
 miejsce wykonywania pracy – czy pracownik musiał przebywać w miejscu wskazanym przez pracodawcę (jego biurze, określonym terenie), czy też samodzielnie ustalał sobie, gdzie świadczył pracę,
 kierownicze podporządkowanie – czy osoba podlegała w strukturze firmy przełożonym oraz decyzjom i wytycznym pracodawcy,
 sposób określania zadań do wykonania – czy wskazywano tylko co ma być wykonane, czy też kierowano całym procesem, wyznaczając zakresy obowiązków w danym czasie oraz przeprowadzano kontrole z wykonywania tych obowiązków,
 czy samozatrudnienie miało inne cechy niż sposób wykonywania zadań przez pracowników zatrudnionych w tej samej firmie na podstawie stosunku pracy.
Oczywiście Sąd badał będzie także jaka była zgodna wola stron przy zawieraniu umowy, ale wykazanie, że świadczenie usług miało wszystkie cechy stosunku pracy, przesądzić może o przyznaniu racji pracownikowi.
Z tego też względu należy bardzo dokładnie przeanalizować proces świadczenia usług przez osobę z własną działalnością gospodarczą, tak aby nie narazić firmy na przykre konsekwencje uznania umowy za stosunek pracy. Konsekwencje te to m.in. konieczność uregulowania zaliczek na podatek dochodowy (podatek progresywny, w miejsce liniowego), konieczność uregulowania składek na ubezpieczenie społeczne (za 5 lat wstecz), uregulowanie innych świadczeń pracowniczych np. odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy, odprawy z tyt. tzw. zwolnień grupowych, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy z ostatnich 3 lat.